* ‘భక్త ప్రహ్లాద’ విడుదలైంది 1932 ఫిబ్రవరి 6న!
* తొలి పూర్తి తమిళ టాకీ కన్నా మనదే ముందు!
తొలి సంపూర్ణ తెలుగు టాకీ ‘భక్త ప్రహ్లాద’ చిత్రం విడుదల తేదీ మీద చివరకు నా పరిశోధనే నిజమని తేలింది. ఆ సినిమా అటు సెన్సారైందీ,
ఇటు విడుదలైందీ కూడా 1932లోనే. ఇన్నేళ్ళుగా ప్రచారంలో ఉన్న 1931లో,అందులోనూ సెప్టెంబర్ 15న ఆ చిత్రం విడుదల కానే కాలేదని నేను చేసిన వాదనకు మరిన్ని తిరుగులేని సాక్ష్యాధారాలు దొరికాయి. మన తొలి తెలుగు సినిమా తొలిసారిగా ఎప్పుడు, ఎక్కడ విడుదలైందీ అన్వేషణలో తేలింది.
టి.వి. 9 లాంటి చానళ్ళు నా వాదనను వినిపిస్తూ ప్రత్యేక వార్తాకథనాలు ప్రసారం చేశాయి. అయితే, సత్యాన్వేషణ దృష్టి, పరిశోధన మీద ఆసక్తి తప్ప నాకు మరో ఉద్దేశమేమీ లేకపోయినా, ‘ఆంధ్రప్రభ’తో సహా పలువురు నా పరిశోధనకు దురుద్దేశాలు ఆపాదించారు. అనుమానాలు వ్యక్తం చేశారు. అవన్నీ నా మునుపటి పోస్టు పరిశోధనపై ‘‘ఆంధ్రప్రభ’’ అనుమానాలు, ఆరోపణలు లో తెలిపాను.
వాటిలోని డొల్లతనాన్నినిరూపిస్తూ, నేనిచ్చిన వివరణ ఇవాళ్టి ‘ఆంధ్రజ్యోతి’దినపత్రిక ఆదివారం అనుబంధంలో వచ్చింది. ఆ రిజాయిండర్ ఇదీ --
.......................................................................
పరిశోధన
తొలి తెలుగు టాకీ చిత్రం 'భక్తప్రహ్లాద' విడుదలైన తేదీ ఎట్టకేలకు దొరికింది.
అది 1932 ఫిబ్రవరి 6.
గతంలో (11.9.2011 ఆదివారం ఆంధ్రజ్యోతి సంచిక) ప్రచురితమైన నా పరిశోధనా పత్రంలో- ఇంతకాలం అనుకున్నట్టుగా 'భక్తప్రహ్లాద' 1931 సెప్టెంబర్ 15న విడుదల కాలేదనీ, సగం తెలుగున్న ''తమిళ - తెలుగు టాకీ'' 'కాళిదాస్' 1931 అక్టోబర్ 31న విడుదలయ్యాకే అసలు ఈ పూర్తి తెలుగు టాకీ నిర్మాణమైందనీ చెప్పాను. 1932 జనవరి 22న మాత్రమే భక్త ప్రహ్లాద సెన్సారై, సర్టిఫికెట్ పొందిందని ఆధారం చూపాను. ఆ సెన్సార్ తేదీ నుంచి మద్రాసు రిలీజ్ సమాచారం ససాక్ష్యంగా దొరుకుతున్న ఏప్రిల్ 2వ తేదీ లోపల ఎప్పుడయినా విడుదలై ఉండవచ్చని చెప్పాను. అప్పటికి కచ్చితమైన తేదీ నాకూ సాక్ష్యాధారాలతో లభించ లేదు. ఆ తర్వాత ఎన్నో వ్యయప్రయాసలకోర్చి మరిన్ని ఆధారాలు సంపాదించి ఈ విషయాలు మీ ముందు పెడుతున్నాను.
తొలి తెలుగు టాకీ 'భక్తప్రహ్లాద', తమిళ - తెలుగు టాకీ 'కాళిదాస్' తర్వాతే వచ్చిందని చెప్పడంలో నాకేవో దురుద్దేశ్యాలు ఉన్నట్లు మరికొంతమంది రాశారు. చరిత్ర పట్ల గౌరవం, పరిశోధన పట్ల ఆసక్తి తప్ప నాకు ఇతరత్రా ఉద్దేశం ఏదీ లేదని మరోసారి తెలియజేసుకుంటున్నాను.
ప్రామాణికమైన సెన్సార్ సర్టిఫికెట్
1931 చివరలో నిర్మాణమై, 1932 జనవరిలో బొంబాయిలో సెన్సారైన 'భక్త ప్రహ్లాద' సెన్సార్ సర్టిఫికెట్ ''నంబర్ 11032.'' ఆ మాటే చెబితే, 'సెన్సార్ అయిన తేదీ కరెక్టేననే నమ్మకం ఏమిటి' అని కొందరు అడిగారు. పైగా 'సెన్సార్ సర్టిఫికెట్ నెంబర్ వేలల్లో (11032) ఎందుకు ఉంది, అప్పుడప్పుడే కదా టాకీలు ప్రారంభమయ్యాయి' అని కూడా సందేహం వెలిబుచ్చారు.
ఆ రోజుల్లో సెన్సారైన చిత్రాలన్నిటి వివరాలనూ సాక్షాత్తూ ప్రభుత్వమే ఏ నెలకానెల చెబుతూ వచ్చింది. 1932 ఫిబ్రవరి 4 నాటి 'ది బాంబే
గవర్నమెంట్ గెజిట్', పార్ట్-1 (పేజీ 313)లో ఆ క్రిందటి నెల సెన్సారైన అన్ని చిత్రాల వివరాలూ ఉన్నాయి. అందులో 'భక్తప్రహ్లాద' కూడా ఉంది. మన దేశంలో సినిమాటోగ్రాఫ్ చట్టం-1918 అమలవడం మొదలైన దగ్గర నుంచి స్వదేశీ ఫిల్ములూ, విదేశీ దిగుమతి చిత్రాలు, డాక్యుమెంటరీలు, న్యూస్ రీళ్లు సైతం సెన్సారింగ్ జరుపుకుని సర్టిఫికెట్ నెంబర్లు పొందుతూ వచ్చాయి.
దాంతో, 1932 వచ్చేసరికి 'భక్తప్రహ్లాద'కు సర్టిఫికెట్ నెంబర్ వేల సంఖ్యలోకి వచ్చింది.
సెన్సారైతేనే రిలీజు! ఒకచోట సెన్సారైతే చాలు!
'సెన్సార్ కాకముందే విడుదలయ్యే అవకాశం లేదా? బొంబాయి కంటే ముందు ఇంకెక్కడయినా సెన్సార్ అయి ఉండొచ్చు కదా' ఇత్యాది
సందేహాలు కూడా లేవనెత్తారు.
ఆ అవకాశం లేదు. ఎందుకంటే 'సినిమాటోగ్రాఫ్ చట్టం - 1918' ప్రకారం 1920 నుంచే దేశంలో సెన్సార్ బోర్డులు ఏర్పాటయ్యాయి. "బొం బాయి, కలకత్తా, మద్రా సు, రంగూన్, ఆ తరువాత (ఏర్పాటైన) పంజాబ్ (అంటే లాహోర్)లలోని ప్రాంతీయ బోర్డ్ ఆఫ్ సెన్సార్స్‌లో ఒక దాని నుంచి మాత్రమే సెన్సార్ సర్టిఫికెట్ పొందాలి. అలా పొందకుండా ఏ ఫిల్మునూ ప్రదర్శించడానికి వీలు లేదు...'' ('మేకింగ్ మీనింగ్ ఇన్ ఇండియన్ సినిమా',సంపాదకత్వం: రవి ఎస్. వాసుదేవన్; పేజీ 52).
అలాగే "భారతదేశం మొత్తానికీ చెల్లుబాటయ్యేలా (చిత్రాలకు) సర్టిఫికెట్లను మంజూరు చేసే అధికారాన్ని ఈ (ప్రాంతీయ సెన్సార్) బోర్డులకు ఇచ్చారు. అయితే ఏ ప్రావిన్షియల్ ప్రభుత్వమైనా సరే, సదరు చిత్రం తమ ప్రావిన్సులో బహిరంగ ప్రదర్శనకు తగినది కాదని భావించినట్లయితే, ఆ ఫిల్ముకున్న సర్టిఫికెట్‌ను రద్దు చేయవచ్చు...'' ('కొలోనియల్ ఇండియా అండ్ ది మేకింగ్ ఆఫ్ ఎంపైర్ సినిమా', రచన : ప్రేమ్ చౌధ్‌రీ; పేజీ 19) అంటే, 1932 జనవరి చివరలో బొంబాయి బోర్డులో సెన్సార్ జరుపుకున్న 'భక్తప్రహ్లాద'కు దేశమంతటా ప్రదర్శనకు ఆ సర్టిఫికెట్ సరిపోతుంది. ప్రతిచోటా మళ్లీ మళ్లీ సెన్సార్ జరుపుకుని, కొత్త సర్టిఫికెట్ నెంబర్ పొందాల్సిన అవసరం లేదు.
ఇక అసలు విషయానికి వద్దాం.
1932 ఫిబ్రవరి 6 : తొలిసారిగా తెరపై 'ప్రహ్లాద'
సెన్సారైన తరువాత సరిగ్గా పక్షం రోజులకు 1932 ఫిబ్రవరి 6, శనివారం నాడు 'భక్తప్రహ్లాద' రిలీజైనట్లు నా తాజా అన్వేషణలో తేలింది. అంటే ఇంకా మూడున్నర నెలలకు గాని పూర్తి తొలి తెలుగు టాకీ చిత్రానికి 80 ఏళ్ళు నిండవు. మరో ముఖ్యమైన విషయం ఈ చిత్రం మన దేశంలో మొట్టమొదటిసారిగా విడుదలైంది- అప్పటికి ఆంధ్రులు పెద్దసంఖ్యలో ఉన్న బొంబాయిలో. సెన్సారైన మరుసటి వారమే "తెలుగులో మాటలు, పాటలున్న భారత్ మూవీటోన్ వారి భక్తి రస చిత్రం 'భక్తప్రహ్లాద్' త్వరలో విడుదల'' అంటూ ప్రకటనలు వేశారు. ('ది బాంబే క్రానికల్', 1932 జనవరి 31).
ఆ ప్రకటన వచ్చిన వారం లోపలే బొంబాయిలోని న్యూ ఛార్నీ రోడ్డులోని 'కృష్ణా సినిమా'లో తొలిసారిగా 'భక్తప్రహ్లాద విడుదలైంది. రిలీజ్ రోజున కూడా బొంబాయి పత్రికలు ప్రకటనలు వేశాయి. ప్రివ్యూ చూడడం వల్ల అదే రోజుకి వచ్చేలా సమీక్షలు రాశాయి.
'సంపూర్ణ తెలుగు టాకీ' అనే శీర్షికతో "భారతదేశంలో తొలి సంపూర్ణ తెలుగు టాకీని నిర్మించిన ఘనత బొంబాయికి చెందిన భారత్ మూవీటోన్ కంపెనీకి దక్కింది. కృష్ణా స్టూడియోలోని యంత్ర సామగ్రిని ఉపయోగించుకుని,నిపుణులైన సాంకేతిక సిబ్బందితో కలిసి పనిచేయడం ద్వారా పూర్తిగా మాటలు, పాటలున్న చిత్రం (భక్త) 'ప్రహ్లాద'ను ఆ సంస్థ పూర్తి చేసింది...'' అంటూ సమీక్ష రాశారు. ('ది టైమ్స్ ఆఫ్ ఇండియా', 1932 ఫిబ్రవరి 6).
దీన్నిబట్టి కూడా 'భక్తప్రహ్లాద' తయారైందీ, తొలిసారిగా విడుదలయిందీ బొంబాయిలోనేనని అర్థమవుతోంది.
మద్రాసులో ఏప్రిల్ 2న! అంతకన్నా ముందే ఆంధ్రాలో!!
ఈ సినిమా మద్రాసుకు రావడానికి మరో రెండు నెలలు పట్టింది. తెలుగు ఉగాదికి నాలుగు రోజుల ముందు 1932 ఏప్రిల్ 2 శనివారం నాడు 'నేషనల్ పిక్చర్ ప్యాలెస్' (ఇప్పటి '(న్యూ) బ్రాడ్వే టాకీస్')లో విడుదలై రెండు వారాలు ప్రదర్శితమైంది. బొంబాయి నుంచి, అప్పటి మన ఉమ్మడి మద్రాసు రాష్ట్ర రాజధాని చెన్నపట్నానికి వచ్చే లోపల 'భక్తప్రహ్లాద' ఇంకెక్కడెక్కడ ఆడిందో తెలియదు గాని "... రాజమహేంద్రవరము నందు వరుసగా మూడు వారముల వరకు ప్రజల నాకర్షించెను...'' ('ఆంధ్రపత్రిక' దినపత్రిక, 1932 ఏప్రిల్
2, పేజీ 14) అనే వాక్యం ఒక్కటే తెలుసు మనకు. ఆ ఒక్క వాక్యం మినహా,తెలుగు నేలపై ఏయే ప్రాంతాలలో, ఏయే తేదీల్లో ఈ తొలి పూర్తి తెలుగు టాకీ ప్రదర్శించబడిందో తెలిపే సాక్ష్యాలు దురదృష్టవశాత్తూ ఇప్పటికీ లభించడం లేదు.
రాజమండ్రిలో, బెజవాడలో రిలీజైందెక్కడ?
రికార్డులను బట్టి చూస్తే, 1932 నాటికి రాజమండ్రిలో 'శ్యామలా టాకీస్'నిర్మాణమే కాలేదు. అప్పటికి ఉన్నవి రెండే హాళ్ళు 'శ్రీకృష్ణా సినిమా', 'బాబ్జీ సినిమా' (ఇప్పటి 'విజయా టాకీస్'). 'భక్తప్రహ్లాద' ఈ రెండిట్లో ఒక దానిలో విడుదలై ఉండాలి. నిడమర్తి వారి 1923-24 నాటి 'శ్రీకృష్ణా సినిమా'ను ఇప్పటికీ 'శ్రీసాయికృష్ణా'గా నిర్వహిస్తున్న మూడో తరానికి చెందిన 58 ఏళ్ళ నిడమర్తి మురళి "తొలి భారతీయ టాకీ 'ఆలమ్ ఆరా', తొలి పూర్తి తెలుగు టాకీ 'భక్తప్రహ్లాద'- రెండూ రాజమండ్రిలో మా హాలులోనే రిలీజయ్యాయి'' అని తమ పెద్దలు చెబుతూ వచ్చిన సంగతుల్ని ఈ పరిశోధకుడికి తెలిపారు. దాన్నిబట్టి ఇది 'శ్రీకృష్ణా సినిమా'లోనే రిలీజయిందని అనుకోవాలి.
నిజానికి అప్పటికి రాజమండ్రి కన్నా బెజవాడ పెద్ద పట్నం. మూకీలు కూడా జోరుగా ప్రదర్శితమైన సినీ కేంద్రం. కాబట్టి, కచ్చితంగా రాజమండ్రి కన్నా ముందే బెజవాడలోనూ 'భక్తప్రహ్లాద' ప్రదర్శింపబడి ఉండొచ్చు.
అప్పటికి బెజవాడలోనూ ఉన్నవి రెండే హాళ్ళు- శ్రీమారుతీ సినిమా, శ్రీదుర్గా కళామందిరం. 1932 డిసెంబర్ తొలినాళ్ళకు గానీ దుర్గా
కళామందిరంలో 'టాకీ' యంత్రాన్ని అమర్చలేదు. కాబట్టి, తొలి విడుదలలో 'మారుతీ'లోనే 'భక్తప్రహ్లాద' వచ్చి ఉండాలి.
అప్పట్లో బెజవాడలో 'భక్తప్రహ్లాద' చూసిన వయోవృద్ధులు తాము 'మారుతీ'లోనే ఆ సినిమాని చూసినట్లు గుర్తు చేసుకున్నారు. ఏడాది
తర్వాత మళ్లీ రిలీజయినపుడు మాత్రం దుర్గాకళామందిరంలో వచ్చింది. ఇవాళ మీడియాలో తరచూ కనిపిస్తున్న 'భక్తప్రహ్లాద' వాణిజ్య ప్రకటన ఆ రెండో రిలీజ్‌కు సంబంధించినదే.
తొలి తెలుగు టాకీల వరుస క్రమం
1932లో సెన్సారైన మొత్తం తెలుగు చిత్రాలు మూడు. వాటి వరుస 'భక్తప్రహ్లాద' (సెన్సార్ సర్టిఫికెట్ నెంబర్ 11032, తేదీ 22 జనవరి 1932. తొలి రిలీజ్ : బొంబాయిలోని 'కృష్ణా సినిమా'లో 1932 ఫిబ్రవరి 6). రెండోది 'శ్రీరామ పాదుకా పట్టాభిషేకము' (నెం. 11739, తేదీ 17 నవంబర్ 1932. తొలి రిలీజ్ : మద్రాసులోని 'కినిమా సెంట్రల్'లో 1932 డిసెంబర్ 24). మూడో టాకీ 'శకుంతల' (నెం. 11830, తేదీ 21 డిసెంబర్ 1932. తొలి రిలీజ్ : అదే 'కినిమా సెంట్రల్'లో 1933 మార్చి 25). చిత్ర నిర్మాణం వరుసలో 'శకుంతల' మూడో తెలుగు టాకీ అయినా, విడుదల విషయానికి వచ్చేసరికి ఐదోది అయింది. ఎందుకంటే 1933 ఫిబ్రవరి 4,5 తేదీల్లో రెండు 'సతి సావిత్రులు' విడుదలయ్యాయి. వాటి తరువాతే 'శకుంతల' మార్చి 25న రిలీజైంది.
కొసమెరుపు :
తమిళం కన్నా ముందే తెలుగు
ఇంత చెప్పాక ఇదేమిటని ఆశ్చర్యపోకండి. సగం తమిళం, సగం తెలుగుతో 'తమిళ- తెలుగు టాకీ'గా 1931లో రూపొందిన 'కాళిదాస్'ను ప్రభుత్వ సెన్సార్ బోర్డు తమిళ టాకీగానే లెక్కలో వేసుకున్నా 1932 ఏప్రిల్ 9న పూర్తి తమిళ మాటలు, పాటలతో విడుదలైన 'హరిశ్చంద్ర'నే ఆనాటి పత్రికలు "మొట్టమొదటి తమిళ టాకీ'' అని పేర్కొన్నాయి ('ది హిందూ', 1932 ఏప్రిల్ 8). అదెలాగున్నా 'కాళిదాస్'ని ఉమ్మడి వారసత్వంలో చేర్చేసుకుని తెలుగు, తమిళాల్ని విడివిడిగా చూస్తే దక్షిణాదిలో తొలి సంపూర్ణ టాకీ చిత్రం రూపకల్పనలోనూ, విడుదలలోనూ తమిళుల కన్నా మనమే రెండు నెలల పైచిలుకు ముందున్నామనేది స్పష్టం.
మూడు భాషల్లోనూ సినిమాకు మాట నేర్పింది మనవాళ్ళే!
ఆ మాటకొస్తే ఒక్క మలయాళం మినహా దక్షిణాది భాషల్లోని మిగతా మూడింటిలో సినిమాకు మాటలు నేర్పిన దర్శకబ్రహ్మలు తెలుగువారే
కావడం గర్వకారణం. ('కాళిదాస్', 'భక్తప్రహ్లాద'లకు హెచ్.ఎం. రెడ్డి, 1934 మార్చి 3న రిలీజైన తొలి కన్నడ టాకీ 'సతీ సులోచన'కు వై.వి. రావు). ఎస్. నోట్టానీ దర్శకత్వంలో వచ్చిన 'బాలన్' (1938) తొలి మలయాళ టాకీ. అయితే గర్వకారణమైన ఇలాంటి ఎన్నో విశేషాల చరిత్ర రచన నమ్మకాల మీద కాక, వాస్తవాల ఆధారంగా సాగాలి.
దురదృష్టవశాత్తూ, ఆ దృష్టి మందగించడం వల్ల మన సినిమా చరిత్ర రచన ఇప్పటికీ ససాక్ష్యంగా, సాకల్యంగా సాగడం లేదు. గురజాడ, చలం, శ్రీశ్రీల పుట్టిన తేదీల్లో దశాబ్దాలుగా చలామణిలో ఉన్న తప్పులను పరిశోధకులు బయటపెట్టినపుడు సరిదిద్దుకున్నాం. సాహిత్యం, సామాజిక చరిత్ర లాంటి ఎన్నో అంశాల్లో ఎంతో సాధారణమైన ఈ చరిత్ర నిర్మాణ సూత్రాన్ని సినీ చరిత్రకూ వర్తింపజేస్తే తప్పేముంది?
- రెంటాల జయదేవ
.....................................................................
